Thực tập: chuyến “hành quân” đầu tiên trước khi ra trận

Với nhiều sinh viên năm cuối, kỳ thực tập vừa quen thuộc vừa khiến tim đập nhanh. Có người háo hức, có người lo lắng, và cũng không ít bạn xem đó như “thủ tục” trước khi tốt nghiệp. Thực ra, đây không chỉ là việc “đi làm thử” mà là một phiên bản thu nhỏ của đời đi làm: nơi bạn được phép va vấp, thử sức và soi lại chính mình. Khảo sát của Đại học Stanford (2023) cho thấy sinh viên chủ động xin thêm việc ngoài phạm vi được giao có khả năng được nhận vào làm chính thức cao gấp 2,1 lần so với những người chỉ hoàn thành đúng yêu cầu. Kỳ thực tập chính là “đợt tập huấn” để bạn cảm nhận nhịp làm việc thật, xử lý áp lực thật và học những điều sách không dạy – từ cách viết email khéo léo, trình bày báo cáo thuyết phục, đến hòa nhập với một nhóm đã có văn hóa riêng. Những kỹ năng tưởng nhỏ ấy lại là “mật mã” giúp bạn tồn tại và tiến xa trong môi trường công sở.

Mentor - chiếc la bàn giữa khu rừng nghề nghiệp

Mentor trong kỳ thực tập không chỉ là người quản lý trực tiếp. Họ có thể là anh chị đồng nghiệp giàu kinh nghiệm, người hướng dẫn bạn từng bước trong công việc, hoặc đôi khi là tấm gương truyền cảm hứng khiến bạn thay đổi cách nhìn về nghề. Theo nghiên cứu của Guider (2023), 97% người có mentor tốt cảm thấy tự tin hơn trong công việc, và 89% cho biết họ đạt tiến bộ nhanh hơn nhờ sự chỉ dẫn đó.

Nhưng mentor không thể cầm tay chỉ việc từng chút, càng không thể “sống” thay bạn. Họ là chiếc la bàn, còn bạn phải tự bước qua những đoạn đường dốc. Một mentor giỏi sẽ giúp bạn nhìn thấy những sai sót mà chính bạn không nhận ra, hoặc mở ra cho bạn cơ hội mà bạn không nghĩ mình đủ sức để nắm lấy. Vấn đề là, nhiều bạn thực tập lại quá thụ động: chỉ chờ mentor giao việc, làm xong rồi im lặng, không hỏi, không đề xuất. Khi ấy, mentor dù giỏi đến mấy cũng khó mà giúp bạn tiến xa.

Cách tốt nhất để tận dụng mentor là đặt câu hỏi, quan sát cách họ giải quyết vấn đề, và học cả từ thất bại của họ. Có thể đó là những câu chuyện “đau” nhưng thật, như lần họ mất hợp đồng vì thiếu một con số, hay bài học về cách giữ bình tĩnh khi dự án trễ hạn. Những điều này không có trong giáo trình, nhưng lại là hành trang vô giá cho bạn sau này.

AI - bộ công cụ đa năng nếu bạn biết cầm đúng cách

Trong thời đại số, AI đã trở thành một “đồng nghiệp vô hình” nhưng cực kỳ hiệu quả. Từ việc viết bản thảo, tổng hợp dữ liệu, lên ý tưởng, đến phân tích xu hướng, AI có thể rút ngắn thời gian làm việc của bạn từ vài giờ xuống vài phút. Báo cáo của Deloitte (2024) cho thấy 61% sinh viên thực tập tại các công ty lớn đã sử dụng AI để hỗ trợ công việc hằng ngày, và phần lớn cho biết họ hoàn thành nhiệm vụ nhanh hơn ít nhất 30%.

Nhưng giống như con dao sắc, AI hữu ích khi bạn biết dùng, và nguy hiểm khi bạn phụ thuộc mù quáng. AI có thể gợi ý cấu trúc báo cáo, nhưng giọng văn và lập luận thuyết phục vẫn phải đến từ bạn. AI có thể phân tích dữ liệu, nhưng cách bạn đọc và hiểu ý nghĩa của con số đó mới là chìa khóa. Điều quan trọng là xem AI như một trợ thủ hỗ trợ chứ không thay thế tư duy.

Một lợi thế của thế hệ sinh viên bây giờ là khả năng kết hợp mentor và AI: học được “tinh thần nghề” từ mentor, và dùng AI để tăng tốc. Ví dụ, bạn có thể nhờ mentor giải thích quy trình một dự án, sau đó dùng AI tạo sơ đồ tóm tắt quy trình đó để lưu lại cho nhóm. Sự kết hợp này không chỉ khiến bạn nổi bật mà còn cho thấy bạn biết tận dụng nguồn lực thông minh.

Giá trị “lãi” hay “lỗ” của kỳ thực tập không nằm ở lương

Rất nhiều sinh viên nhìn vào mức lương thực tập như thước đo giá trị. Dĩ nhiên, tiền là quan trọng, nhưng nếu chỉ vì lương thấp mà bỏ qua cơ hội học hỏi thì bạn đang tự giới hạn mình. Theo LinkedIn (2023), sinh viên từng trải qua ít nhất một kỳ thực tập có khả năng được nhận vào vị trí toàn thời gian cao hơn 22,9% so với người chưa từng thực tập. Điều này cho thấy “lãi” lớn nhất không phải ở ví tiền, mà ở năng lực và cơ hội sau đó.

Giá trị của kỳ thực tập không nằm ở số tiền bạn nhận, mà ở ba yếu tố then chốt. Thứ nhất, những gì bạn học được: từ kỹ năng chuyên môn đến kỹ năng mềm như giao tiếp, làm việc nhóm, quản lý thời gian. Thứ hai, cách bạn tận dụng nguồn lực xung quanh như mentor, AI, đồng nghiệp hay những dự án nhỏ. Thứ ba, thái độ chuyên nghiệp: đúng giờ, chủ động, có trách nhiệm và dám chịu trách nhiệm. Khi hội đủ ba yếu tố này, kỳ thực tập trở thành một khoản “đầu tư” sinh lời lâu dài, bất kể mức lương ra sao. 

Nếu bạn kết thúc kỳ thực tập với một portfolio đáng tự hào, vài mối quan hệ nghề nghiệp chất lượng, và sự tự tin rõ rệt khi bước vào môi trường làm việc, thì dù lương lúc đó là bao nhiêu, bạn vẫn đã “lãi” lớn.

Đừng để mình chỉ là một “cái bóng” trong phòng làm việc

Kỳ thực tập là một khoảng thời gian ngắn, nhưng tác động của nó có thể kéo dài nhiều năm sau. Nếu bạn chỉ ngồi im, làm vừa đủ, bạn sẽ nhanh chóng bị lãng quên. Nhưng nếu bạn chủ động đặt câu hỏi, thử sức, học hỏi từ cả người thật lẫn công cụ số, bạn sẽ để lại dấu ấn.

Mentor sẽ chỉ cho bạn con đường, AI sẽ giúp bạn đi nhanh hơn, nhưng cách bạn bước thế nào vẫn là lựa chọn của riêng bạn. Hãy coi thực tập là sân khấu để bạn thử mọi vai diễn, từ đó chọn ra vai mà bạn muốn gắn bó lâu dài. Và khi đã tìm thấy, hãy bước ra khỏi “vùng an toàn” và tỏa sáng vì cơ hội lớn nhất thường đến khi bạn sẵn sàng nắm lấy, chứ không phải khi bạn chờ nó tìm tới.