Phần lớn sinh viên ngành kinh tế mới ra trường sẽ bắt đầu với mức lương khoảng 5–8 triệu đồng mỗi tháng. Đây là con số phổ biến đối với những bạn chưa có nhiều kinh nghiệm thực tế, chưa xây dựng được mạng lưới quan hệ chuyên nghiệp, hoặc chưa thực sự hiểu rõ giá trị bản thân trên thị trường lao động. Tuy nhiên, vẫn có một số bạn nổi bật hơn – thậm chí có thể đạt được mức thu nhập từ 10 triệu đồng trở lên ngay từ những công việc đầu tiên. Điều này không đến từ sự may mắn tình cờ, mà là kết quả của quá trình chuẩn bị bài bản và nghiêm túc từ rất sớm trong thời sinh viên.

Những bạn đạt được mức lương cao hơn thường là người đã chủ động tích lũy kinh nghiệm thông qua việc tham gia các dự án thực tế, thực tập tại doanh nghiệp uy tín, hoặc có nền tảng kiến thức vững vàng từ việc học song song thêm các kỹ năng quan trọng. Ngoài ra, họ cũng biết cách xây dựng thương hiệu cá nhân, chăm chút hồ sơ xin việc, và thể hiện rõ mục tiêu nghề nghiệp trong các buổi phỏng vấn. Nhờ vậy, họ không chỉ gây ấn tượng với nhà tuyển dụng mà còn chứng minh được khả năng tạo ra giá trị ngay từ khi mới bước chân vào thị trường lao động.

Thực tế cho thấy, sự khác biệt trong mức lương khởi điểm không đơn thuần phản ánh năng lực cá nhân, mà còn thể hiện rõ sự khác biệt trong tư duy chuẩn bị. Những sinh viên biết đầu tư vào bản thân từ sớm – bằng cách học hỏi, trải nghiệm, và mở rộng mối quan hệ – sẽ có lợi thế lớn hơn khi bước vào hành trình sự nghiệp.

Dưới đây là một vài điều mà sinh viên có thể chuẩn bị để bước vào thị trường lao động tốt hơn.

1. GIAO TIẾP BẰNG TIẾNG ANH TỐT:

Chắc hẳn nhiều người trong chúng ta từng trải qua cảm giác này: sau mười hai năm học tiếng Anh ở trường phổ thông, phần lớn thời gian được dành cho việc học theo kiểu "input" – tức là nghe và đọc. Các bài học thường xoay quanh việc luyện nghe qua băng cassette, đọc hiểu các đoạn văn trong sách giáo khoa, ghi nhớ từ vựng và ngữ pháp để làm bài kiểm tra. Tuy nhiên, phần "output" – tức là kỹ năng nói và viết – lại không được chú trọng đúng mức. Hậu quả là khi bước vào thực tế giao tiếp, chúng ta thường rơi vào tình trạng nghe thì hiểu nhưng lại không thể diễn đạt suy nghĩ bằng lời nói hay câu văn một cách tự nhiên và trôi chảy.

Điều này cũng giống như việc bạn hiểu rõ lý thuyết lái xe, biết mọi biển báo và luật lệ, nhưng nếu chưa bao giờ thực sự cầm vô lăng, bạn sẽ không thể điều khiển chiếc xe một cách thành thạo. Ngôn ngữ cũng vậy – nếu chỉ tiếp nhận mà không thực hành đầu ra, khả năng sử dụng ngôn ngữ sẽ rất hạn chế. Chính vì thế, thay vì tiếp tục giữ tỉ lệ học tập kiểu cũ – 70% thời gian cho input và chỉ 30% cho output – chúng ta cần mạnh dạn thay đổi chiến lược. Hãy đảo ngược lại: dành 30% cho việc tiếp nhận và 70% cho việc thực hành nói và viết. Khi làm như vậy, bạn sẽ buộc bản thân phải sử dụng kiến thức đã học vào tình huống thực tế, từ đó rèn luyện khả năng phản xạ, tư duy bằng tiếng Anh và phát triển sự tự tin trong giao tiếp. Đây chính là bước chuyển cần thiết để biến tiếng Anh từ một môn học thành một công cụ giao tiếp thực sự hiệu quả.

Vậy làm sao để tăng cường output một cách hiệu quả? Dưới đây là một số cách bạn có thể áp dụng ngay:

- Viết mỗi ngày một đoạn ngắn: Có thể là nhật ký, suy nghĩ trong ngày, hoặc một đoạn phản hồi về bài nghe hay bài đọc bạn vừa học. Không cần quá dài, quan trọng là duy trì thói quen đều đặn.

- Tự nói một mình: Khi đang làm việc nhà, đi bộ hay ngồi xe buýt, hãy thử tự nói ra suy nghĩ của mình bằng tiếng Anh. Bạn có thể mô tả hành động, tưởng tượng đang nói chuyện với người khác, hoặc tự đặt câu hỏi – trả lời.

- Tham gia các câu lạc bộ nói tiếng Anh: Dù là offline hay online, đây là nơi bạn được thực hành giao tiếp thực tế, rèn phản xạ và mở rộng vốn từ.

- Sử dụng các ứng dụng luyện nói có AI như Elsa Speak, Speak hoặc ngay cả ChatGPT – nơi bạn có thể "trò chuyện" bằng tiếng Anh mà không sợ bị chê cười.

- Ghi âm lại giọng nói của chính mình rồi nghe lại: Việc này giúp bạn phát hiện lỗi phát âm, ngữ điệu và cải thiện dần kỹ năng nói một cách chủ động.

- Viết bình luận, bài đăng bằng tiếng Anh trên mạng xã hội: Tận dụng Facebook, Instagram hay Reddit để thực hành viết trong môi trường tự nhiên, sống động.

- Học theo phương pháp “shadowing” (nói đuổi theo) khi nghe podcast hoặc xem phim: Điều này không chỉ giúp bạn cải thiện phát âm mà còn rèn phản xạ nói.

Việc đảo chiều tỉ lệ học – từ 70% input sang 70% output – không có nghĩa là bỏ qua việc nghe và đọc, mà là biết cách cân bằng và ưu tiên hơn cho kỹ năng thực hành. Khi bạn chủ động sử dụng ngôn ngữ thay vì chỉ tiếp nhận thụ động, bạn sẽ thấy rõ sự tiến bộ cả về phản xạ lẫn sự tự tin. Và quan trọng hơn hết, bạn sẽ cảm thấy tiếng Anh không còn là “môn học” nữa, mà là một phần trong cuộc sống hàng ngày của bạn.

2. KỸ NĂNG MỀM

Khi mới ra trường, phần lớn chúng ta chưa có hoặc chỉ có rất ít kinh nghiệm làm việc thực tế. Lúc này, ngoài điểm GPA, thái độ học hỏi, tinh thần cầu tiến thì một yếu tố cực kỳ quan trọng để nhà tuyển dụng đánh giá và phân biệt bạn với hàng trăm ứng viên khác – đó là **kỹ năng mềm**. Tuy nhiên, điều đáng tiếc là nhiều bạn chỉ liệt kê chúng một cách hời hợt trên CV, chẳng hạn như: “kỹ năng giao tiếp”, “khả năng lãnh đạo”, “giải quyết vấn đề tốt”… mà không có bất kỳ dẫn chứng cụ thể nào đi kèm. Điều này khiến những kỹ năng đó trở nên mờ nhạt, thiếu sức thuyết phục và chẳng khác gì những dòng mô tả sáo rỗng.

Muốn nổi bật, bạn phải biến kỹ năng thành bằng chứng. Hãy cho nhà tuyển dụng thấy kỹ năng đó được hình thành và thể hiện ra sao. Dưới đây là một vài cách đơn giản nhưng rất hiệu quả:

Tham gia một cuộc thi học thuật, ý tưởng khởi nghiệp, hoặc một cuộc thi tranh biện, marketing, thiết kế... Nếu đạt giải, càng tốt. Nhưng kể cả khi không thắng, bạn vẫn có một quá trình để kể lại – cho thấy bạn đã giải quyết vấn đề, làm việc nhóm, chịu được áp lực thế nào.

Tham gia một dự án thật – có thể là tình nguyện, CLB, dự án nghiên cứu, hoặc làm freelance. Trong đó, bạn đảm nhiệm vai trò gì? Đã từng “dẫn dắt”, “xử lý khủng hoảng”, hay “làm báo cáo tổng hợp” như thế nào? Đó chính là chất liệu để chứng minh kỹ năng bạn đang nói đến.

Lấy một chứng chỉ hoặc hoàn thành một khóa học có uy tín, ví dụ như “Effective Communication” của Coursera, “Project Management” của Google, hay chứng nhận từ các tổ chức chuyên môn. Những chứng chỉ này không chỉ bổ sung kiến thức mà còn là bằng chứng cụ thể cho thái độ học tập chủ động.

Làm một sản phẩm cá nhân: viết blog, làm podcast, kênh YouTube, dự án code cá nhân, hoặc thậm chí là quản lý một fanpage cộng đồng. Dù là nhỏ thôi, nhưng nó cho thấy bạn biết tạo giá trị thực, có tư duy độc lập và có khả năng triển khai.

Tất cả những điều trên đều có thể đưa vào CV hoặc nói trong buổi phỏng vấn – một cách đầy thuyết phục và có trọng lượng. Khi bạn có những bằng chứng rõ ràng cho kỹ năng mình nói đến, bạn sẽ không còn “na ná” với hàng loạt CV khác, mà trở thành một ứng viên có câu chuyện, có năng lực và có dấu ấn riêng.

3. KIẾM MENTOR CHO RIÊNG MÌNH

Không phải ai cũng may mắn sinh ra đã có sẵn một định hướng rõ ràng về sự nghiệp hay cuộc sống. Trên thực tế, phần lớn chúng ta đều phải trải qua một giai đoạn loay hoay, thử sai, và tự dò đường trong mơ hồ. Nhưng bạn không nhất thiết phải đi một mình, và bạn càng không cần phải mất quá nhiều thời gian chỉ để tìm được hướng đi đúng. Cách hiệu quả nhất để rút ngắn con đường phát triển – đó chính là tìm cho mình một người mentor phù hợp.

Mentor là người đi trước, từng trải, đã bước qua những khó khăn mà bạn đang gặp phải hoặc sắp đối mặt. Họ không giúp bạn làm thay mọi thứ, nhưng họ sẽ giúp bạn tránh được những sai lầm không đáng có, khai mở góc nhìn, và tiết kiệm rất nhiều thời gian quý giá.

Mentor không nhất thiết phải là “người nổi tiếng” hay một doanh nhân thành đạt. Họ có thể đến từ rất nhiều nguồn quen thuộc mà đôi khi bạn không để ý:

- Là anh chị khóa trên – những người đã từng học ngành giống bạn, có kinh nghiệm thực tập, từng apply học bổng hoặc xin việc ở những vị trí bạn đang nhắm đến.

- Là bạn bè có tư duy cầu tiến – người luôn chủ động trong học tập, tìm hiểu cơ hội, hoặc đã từng dẫn dắt nhóm, tổ chức một hoạt động nào đó.

- Là thầy cô trên trường hoặc lớp học thêm, nơi bạn có thể tiếp cận trực tiếp và xin lời khuyên học thuật, định hướng ngành nghề.

- Là đồng nghiệp, cấp trên ở công ty thực tập hoặc làm thêm – những người nhìn thấy được năng lực, tính cách của bạn trong công việc hàng ngày.

- Là những người bạn theo dõi trên mạng xã hội – những anh chị thường chia sẻ tip nghề nghiệp, trải nghiệm học tập, công việc hay phát triển bản thân.

- Là người bạn quen qua các cuộc thi, hội thảo, câu lạc bộ – nơi tập trung những người có động lực phát triển và môi trường giàu cơ hội kết nối.

Quan trọng hơn hết: hãy chủ động. Đừng ngồi đợi cơ hội rơi vào tay. Bạn có thể bắt đầu bằng một tin nhắn đơn giản, lịch sự: “Em rất ngưỡng mộ cách anh/chị chia sẻ về… Em đang gặp khó khăn với… và muốn xin lời khuyên từ anh/chị, nếu có thể.” Chỉ cần chân thành và tôn trọng, bạn sẽ thấy rất nhiều người sẵn sàng lắng nghe và chia sẻ hơn bạn tưởng.

Mentor không chỉ cho bạn lời khuyên – họ có thể giúp bạn mở rộng mạng lưới, giới thiệu cơ hội, truyền cảm hứng và thậm chí trở thành người đồng hành lâu dài trong hành trình phát triển của bạn.

Vậy nên, đừng chờ “định hướng” tự đến. Hãy đi tìm người có thể giúp bạn nhìn rõ con đường phía trước. Đôi khi, chỉ một lời khuyên đúng lúc cũng có thể thay đổi cả hành trình của bạn.

4. CHỌN NGÁCH 

Cùng một vị trí công việc – nhưng nếu làm ở các ngành khác nhau như FMCG, F&B hay giáo dục, bạn sẽ có những trải nghiệm và tốc độ phát triển rất khác nhau.

Điều này không chỉ nằm ở đặc thù sản phẩm hay quy mô doanh nghiệp, mà còn ở cách vận hành thị trường, hành vi khách hàng, mô hình kinh doanh và tốc độ thay đổi trong ngành. Chẳng hạn, làm Marketing cho ngành FMCG (hàng tiêu dùng nhanh) sẽ rất khác với làm Marketing cho một tổ chức giáo dục – về cách tiếp cận khách hàng, ngân sách, kênh phân phối và độ nhạy với xu hướng.

Nếu bạn đi lâu trong một ngành, bạn sẽ dần phát triển được những lợi thế cạnh tranh ngầm mà người mới vào khó có thể có ngay được, cụ thể như:

- Hiểu rõ thị trường, khách hàng và đối thủ: Bạn biết ai đang dẫn đầu, khách hàng muốn gì, các chiến lược đang phổ biến là gì, đâu là thời điểm nên tung chiến dịch. Bạn không còn phải "mò mẫm" từ đầu.

- Có network chất lượng trong ngành: Mối quan hệ với nhà cung cấp, đối tác, KOLs, truyền thông… sẽ giúp bạn triển khai công việc nhanh và hiệu quả hơn – một tài sản vô hình cực kỳ quan trọng.

- Sở hữu “cảm giác thị trường” nhạy bén: Không chỉ là lý thuyết, bạn có thể đoán được điều gì sắp xảy ra, xu hướng nào đang manh nha, nên “ra tay” lúc nào để có lợi thế.

Và chính nhờ những yếu tố này, bạn sẽ trở thành một "người trong ngành" – một chuyên gia thực thụ. Điều đó khiến bạn dễ dàng được trả lương cao hơn, được giao vị trí lớn hơn hoặc được “headhunt” bởi những công ty đối thủ đang tìm người có hiểu biết sâu sắc về ngành.

Ngược lại, dù bạn có 5 năm kinh nghiệm chuyên môn nhưng đã làm ở 4-5 ngành khác nhau, thì khi muốn apply vào một ngành mới hoàn toàn, bạn gần như phải "xây lại từ đầu". Vì kiến thức ngành, network, insight khách hàng – tất cả đều không thể chuyển đổi hoàn toàn. Ví dụ, một người từng làm 5 năm trong ngành giáo dục nhưng giờ muốn nhảy sang ngành điện tử tiêu dùng, thì sức cạnh tranh với ứng viên có 2 năm nhưng “cắm rễ” trong ngành này là không hề dễ.

Tất nhiên, không phải cứ phải “đi một đường thẳng”. Nhưng nếu bạn định theo đuổi một ngành cụ thể, hãy cố gắng đi đủ sâu, tích lũy từng bước để đến lúc cần "nhảy việc", bạn đã có đủ nền tảng vững vàng để bước lên vị trí cao hơn – thay vì chỉ “chuyển chỗ nhưng không chuyển mình”.

Bài viết đã dựa theo nội dung gốc của chị Huyền Lại